مسجد های شهر وان
مسجد حضرت عمر
مسجدی بزرگ به رنگ زرد کم رنگ که یکی از دیدنی‌های مرکزی وان و بزرگترین مسجد این شهر است. در سایت‌های ایرانی این مسجد را به اشتباه مسجد اولو جامی و با پیشینه‌ای سلجوقی معرفی می‌کنند در حالیکه مسجد اولو جامی که بعدا توضیح داده می‌شود در وان قدیم قرار دارد و تا تقریبا ویران شده است.
مسجد حضرت عمر یکی از مساجد قدیمی شهر وان است که در قرن ۱۵ و در دوران عثمانی بنا شده است و در حدود ۳۰۰ سال بعد هم طرح مسجد بازسازی شد. طرح کلی مسجد و مناره‌‌های 15 متری و گنبدهای آن به روش مسجدهای استانبول و یادآور معماری عثمانی و طرح‌های معمار سینان در ساخت مساجد است. در فضای داخلی مسجد خوشنویسی آیه‌های قران به سبک ثلث جلی (سبک خوشنویسی عثمانی ترکی) و نقوش کاشی‌ها و نگارگری‌ها تحت تاثیر فرهنگ ایرانی هستند. به صورت کلی تزئینات فضای داخلی ترکیبی از عناصر تزئینی ایرانی، سبک عباسی و ترکی است. این مسجد در خیابان جمهوریت منتهی به بش یول قرار دارد و در بافت قدیمی شهر وان واقع شده است. مانند دیگر مساجد درهای مسجد حضرت عمر در گذشته فقط به روی مسلمانان و برای آداب نماز جماعت باز بوده ولی امروزه به سبب تمایل گردشگرانی از هر دین و مذهب برای دیدن این مسجد درهای آن به روی همه باز است.
مسجد کایا چلبی
مسجد کایا چلبی در خرابه‌های شهر قدیمی وان در نزدیکی دیوارهای جنوبی شهر در نزدیکی انتهای شرقی آن قرار دارد. همنام این مسجد کوچی بیگ کایا چلبی زاده است که در کتیبه‌ی پایه‌ی بنا آمده ساخت مسجد را در سال 1660 آغاز کرده است. ساخت مسجد پس از مرگ وی در سال 1663 به پایان رسید. بنای کایا چلبی پس از تعمیرات انجام شده توسط دولت ترکیه در سال 1993 به عبادتگاه تبدیل شد. مسجد شامل پلان مستطیل شکل و حریم گنبدی و انتهایی پنج چشمی است و دیوارها به صورت متناوب از سنگ قرمز و سفید ساخته شده است. ایوانی با پنج خلیج گنبدی شکل در ضلع شمالی مسجد قرار دارد. مناره ای استوانه‌ای شکل از قاعده‌ای مربعی در گوشه شمال غربی بنا برمی‌خیزد. مسجد کایا چلبی محرابی مقرنس کاری شده دارد. این مسجد هم در پلان و هم در تزیینات، مسجد همسایه خود در شرق یعنی مسجد هوسرو پاشا را که یک قرن پیش از آن در زمان معمار سینان ساخته شده بود، تکرار می کند.
مسجد هوسرو پاشا
مسجد اولو کامی یا مسجد جامع وان قدیم
عکس‌های مربوط به سال 1913 قبل از ویرانی مسجد
مسجد اواو به مسجد شاه اِرمِن هم معروف است. بقایای بجا مانده از مسجد بزرگ وان نیمه پایینی یک مناره و پایه دیوارها است مربوط به حکومت سلجوقیان در قرن دوازدهم است. تاریخ‌دان هنر اصلاناپا، که در سال‌های 1970-1972 محوطه را کاوش کرد، بر اساس تحلیل تاریخی عناصر تزئینی، تاریخ ساخت بعدی را در دوره اول حکومت قره قویونلو سلطان قره یوسف (1389-1400) پیشنهاد می‌کند. بخشی از یک دیوار دوره عثمانی، بخشی از یک الحاقیه 1721، نیز در غرب مناره باقی مانده است. این مسجد پس از ریزش سقف آن در زلزله 1844 متروکه شد و در طول جنگ جهانی اول به وضعیت فعلی ویران شد. این مسجد یکی از معدود آثار باقی مانده از وان تاریخی است که در همان جنگ کاملاً در آتش سوخت.
مسجد از مجموعه‌ای از خلیج‌های طاقدار در سه ضلع محراب گنبدی شکل تشکیل شده بود که در محور شمال به جنوب حدود بیست و شش متر وسعت داشت. عرض حدود سی متر آن در قبله به دلیل دو پشتی در امتداد دیوار غربی به بیست و هفت و نیم متر در دیوار شمالی کاهش یافت. پیشتاق بلند آن که در منتهی الیه شمالی ارتفاع شرقی قرار داشت، با مناره ای گرد ضخیم با قاعده ای مربعی که در گوشه بیرونی پخ شده بود، احاطه شده بود. یک رواق محصور با یک سردر در امتداد دیوار شمالی تحت حکومت عثمانی اضافه شد. این تنها بخش دیواری است که باقی مانده است.
فضای داخلی مسجد به شش ردیف و شش تا هفت راهرو با پایه های بلند و هشت ضلعی تقسیم می‌شد. محراب مربعی که 9 خلیج را در مرکز دیوار قبله اشغال می‌کرد، با طاق مقرنس‌کاری استادانه‌ای پوشیده شده بود که به گنبدی چتری به ارتفاع حدود شانزده متر ختم می‌شد. گنبد بر روی شش طاق ضخیم حمل می‌شده که محراب را با طاق‌هایی به شرق، غرب و شمال آن متصل می‌کرد و در قسمت بیرونی با تاج مخروطی دو پله‌ای پوشیده می شد. فضای داخلی در مجموع با شانزده پنجره روی چهار دیوار روشن می شد.
وضعیت فعلی مسجد اولو
عکس‌های مسجد ویران شده مربوط به سال 1913، تزئینات آجری استادانه‌ای را بر سردر و مناره نشان می‌دهد. سردر مربعی با یک پلاک کتیبه‌ای به خط کوفی پوشانده شده بود. بدنه آجری مناره با یک سری نوارهای کاشی ساده تزئین شده بود. فضای داخلی محراب نیز با آجرکاری و گچ بری‌های کنده‌کاری شده تزئین شده بود. محراب، به ویژه، در یک قاب باشکوه با آرابسک‌های گچبری کنده‌کاری شده که در میان کاشی‌هایی که نقش های هندسی و کتیبه‌های کوفی را ترسیم می کردند، قرار داشت. نوار کوفی بافته شده دو طرف حرم را در بالای محراب پوشانده بود. کتیبه‌ی باریک و طاقهای سه‌لوبی حک‌شده با کتیبه‌ها، فضای بین نوار کوفی و طاق‌نماهای گنبدی را پر کرده بوده. طاق مقرنس حرم با انواع نقوش آجری که با کاشی های لعابدار برجسته شده بود، تزیین شده بود. بر روی بقایای طاقهای طاقدار در خارج از محراب نیز آثاری از نقشهای گچ بری شده یافت شد. مسجد تماماً از آجر بر روی پایه ای از سنگ تراشی ساخته شده است.
مقبره‌ی شیخ عبدالرحمن قاضی
بقعه شیخ عبدالرحمن قاضی که در حومه قلعه وان قرار دارد، همراه با مسجدی به همین نام از جمله بناهای تاریخی وان قدیم است که تا به امروز باقی مانده است. درست در کنار این مقبره و مسجد، مقبره گالیپ فسی در حیاط قرار دارد. فضای زیبا و درخت کهنسال مجموعه در بازگشت از قلعه‌ی وان دیدنی است.
تورهای موجود برای مسجد های شهر وان