پيرامون زندگي‌نامه حيدر علي‌اف    

حيدر عليرضا اوغلو علي‌اِف در 10 ماه مي 1923 در شهر نخجوان ديده به جهان گشود. وی پس از فارغ‌التحصيلي از دانش‌سراي تربيت معلم نخجوان در سال 1939، در سن 16 سالگي در دانشكده معماري دانشگاه صنعتي آذربايجان(آكادمي دولتي نفت آذربايجان امروزي) به تحصيلات خود ادامه داد.

حيدر علي‌اف از سال 1941، در كميسارياي مردمي امور داخلي جمهوري خودمختار سوسياليست ناژچيوان(اتحاد جماهير سوسياليستي ناژچيوان) به فعاليت پرداخت و سِمَت مدير گروه كميسارياي مردمي اتحاد جماهير شوروي در نخجوان را به عهده گرفت. در ماه مي 1944 توسط كميته حزب منطقه‌اي نخجوان، به منظور فعاليت در آن‌جا، به كميته امنيت دولتي اعزام شد.

   طی آن سال‌ها، تحصیلات عالی خود را در لنینگراد( سن پترزبورگ امروزی) سپری نمود، سپس در سال 1957 از دانشکده تاریخ دانشگاه دولتی آذربایجان فارغ‌التحصیل گردید. از سال 1964، او در سِمت معاونت رياست كميته امنيت دولت توسط وزراي جمهوري آذربايجان شوروي، مشغول به كار شد و از سال 1967 رياست اين كميته را به عهده داشت و سپس به درجه سرلشكري ارتقاء يافت.

در 14 ژوئيه 1969، حيدر علي‌اف در مجمع هيأت مديره كميته مركزي آذربايجان، به عنوان معاون اول حزب كمونيست و رئيس جمهور جمهوري آذربايجان انتخاب شد. در نوامبر 1982، پس از كانديداتوري به عنوان يكي از اعضاي دفتر سياسي، حيدر علي‌اف به سمت معاون اول رئيس هيأت وزيران اتحاد جماهير شوروي منصوب شد و پس از آن به عنوان يكي از رهبران اتحاد جماهير شوروي ارتقاء سمت يافت.

1969

پس از ارتقاء درجه به عنوان رهبر عالي دولت بزرگ اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي، حيدر علي‌اف توانايي مديريت و استعداد بي‌مثال دولت را در مقابل شورشيان به نمايش گذاشت. 

در تاريخ 21 اكتبر 1987، حيدر علي‌اف به نشانه اعتراض به خط مشی سیاسی كميته مركزي اتحاد جماهیر شوروی در مقابل جمهوري آذربايجان و شخص« ميخائل گورباچف» به عنوان دبير كل حزب كمونيست اتحاد جماهير شوروي، از سمت خود استعفا نمود.

در 20 ژانويه 1990، فاجعه خونيني توسط نيروهاي شوروي در باكو به وجود آمد و روز بعد حيدر علي‌اف، با اعلام نمايندگي آذربايجان براي مجازات افراد سازمان‌دهنده، مجري و عاملان جنايت عليه مردم آذربايجان، در مسكو سخنراني كرد.

پس از رويدادهاي مناقشه برانگيز ايجاد شده در منطقه كوهستاني قره‌باغ، حيدر علي‌اف در اعتراض به سياست‌هاي رياكارانه دولت اتحاد جماهير شوروي، در 19 ژوئيه 1991، از صفوف حزب كمونيست اتحاد جماهير شوروي كناره گرفت.

در ژوئيه 1990 ، حيدر علي‌اف به منظور حفاظت از مردم بومي از فاجعه سياسي- ملي به آذربايجان بازگشت. ابتدا به باكو و سپس به نخجوان رفت و در همان سال به عنوان قائم‌مقام شوراي عالي آذربايجان و شوراي عالي جمهوري خودمختار سوسياليست نخجوان انتخاب شد.

سال‌هاي  1991 - 1993 كه حيدر علي‌اف، به عنوان سخنگوي شوراي عالي جمهوري خودمختار سوسياليست نخجوان مشغول فعاليت بود، دوره‌اي دشوار و در عين‌حال مهم و قابل توجه به لحاظ توسعه اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي براي جمهوري خودمختار محسوب مي‌شد. وي در اين دوران قبل از هر چيز، تجاوزات مسلحانه ارمنستان و خطر مهاجمان را از منطقه نخجوان دفع كرد.

  مطابق ابتكار عمل وي، شوراي عالي جمهوري خودمختار سوسياليست نخجوان، ابتدا تصميم گرفت كه كلمات«شوروي و سوسياليست» را از نام جمهوري خودمختار، خارج كند تا پرچم سه رنگ جمهوري خلق آذربايجان را به عنوان پرچم دولت جمهوري خودمختار نخجوان به رسميت بشناساند. روابط اقتصادي با كشورهاي همسايه نخجوان، از جمله ايران و تركيه شكل گرفتند و پل «اميد» و پل « شاه تختي – پل دشت» ساخته شدند. در 21 نوامبر، كنفرانس حزب جديد آذربايجان در نخجوان تشكيل شد و حيدر علي‌اف به سمت رئيس اين حزب برگزيده شد.

در فاصله ماه مي تا ژوئن 1993، هنگامي كه خطر جنگ داخلي و از دست رفتن استقلال آذربايجان به وجود آمد كه مقارن با آخرين بحران‌هاي شديد حکومتی بر سر قدرت بود، مردم مصرانه بر سر خواسته خود مبني بر بازگشت حيدر علي‌اف به قدرت ايستادند.

در 15 ژوئن 1993، حيدر علي‌اف به عنوان رئيس شوراي عالي آذربايجان انتخاب شد. در آن روز كه از آن به عنوان «روز نجات» ياد مي‌شود، آذربايجان وارد برهه ديگري از تاريخ  خود گرديد.

در 24 ژوئن، حيدر علي‌اف، متعاقب تصميمات مجلس ملي، شروع به اجراي اختيارات خود به عنوان کفیل ریاست جمهوری آذربايجان نمود. در 3 اكتبر 1993،  حيدر علي‌اف پس از نتيجه نهايي انتخابات، به عنوان رئيس جمهور آذربايجان برگزيده شد. پس از آن در 11 اكتبر 1998، با حضور گسترده مردم مجدداً به عنوان رئيس جمهور انتخاب شد.

حیدر علی‌اف در 12 دسامبر 2003 در شهر «کلیولند» ایالت متحده آمریکا درگذشت و در کوچه «افتخاری» باکو به خاک سپرده شد. قبر وی تبدیل به مکانی مقدس برای زیارت مردم آذربایجان شده‌است.

حیدر علی‌اف مفتخر به دریافت جوایز بین‌المللی متعددی از جمله دکترای افتخاری دانشگاه‌هاي برخي کشورها شد و نشان لنین(4 بار)، نشان ستاره‌سرخ و مدال‎های زیادی به عنوان جایزه دریافت نمود. او همچنين در سال‌هاي(1979 – 1983) مفتخر به دريافت نام « قهرمان حزب كارگر سوسياليست» و از جانب برخي دولت‌هاي خارجي مفتخر به دريافت مدال‌هاي معتبر شد.

 سرنوشت تاريخي 30 سال گذشته آذربايجان، به سرعت با نام حيدر علي‌اف و فعاليت‌هاي دولتش گره خورد. طي اين سال‌هايی که توسعه سياسي، اقتصادي و فرهنگي عمومي در کشور ما اتفاق افتاد، آذربایجان آزمون‌های سخت و سنگینی پشت سر گذاشت و با پیوستن به پیشرفت و توسعه زندگی کرد و به یک کشور رهبر در منطقه تبدیل شد. مردم حیدر علی‌اف را به عنوان رهبر بزرگ ملی می‌شناسند.